Zmiany, zmiany, zmiany, czyli powo?anie wyspecjalizowanych s?dów ds. w?asno?ci intelektualnej

Sk?d pomys? na powo?anie wyspecjalizowanych s?dów ds. w?asno?ci intelektualnej?

Po latach debaty na temat potrzeby kompleksowego podej?cia do spraw z zakresu w?asno?ci intelektualnej w dniu 1 lipca 2020 r. wesz?a ?ycie ustawa z dnia 13 lutego 2020 r. nowelizuj?ca Kodeks post?powania cywilnego oraz niektóre inne ustawy. Jedn? z kluczowych zmian wprowadzonych przez ustaw? nowelizuj?c? by?o powo?anie wyspecjalizowanych s?dów w sprawach z zakresu w?asno?ci intelektualnej.

Zmiana stanowi odpowied? na g?osy przedstawicieli zawodów prawnych, wedle których rosn?ca liczba spraw z zakresu w?asno?ci intelektualnej wymaga specjalistycznego s?downictwa. Jednym z motywów przy?wiecaj?cych przyj?ciu ustawy nowelizuj?cej by? zamiar obsadzenia wyspecjalizowanych s?dów do spraw w?asno?ci intelektualnej s?dziami posiadaj?cymi eksperck? wiedz?, jak równie? bogate do?wiadczenie zawodowe w tej dziedzinie, co w za?o?eniu mia?oby si? prze?o?y? na ukszta?towanie jednolitych linii orzeczniczych w odniesieniu do spornych zagadnie? z zakresu w?asno?ci intelektualnej.

Czy taki ruch jest zasadny?

Taki ruch wydaje si? ze wszech miar uzasadniony, gdy? w poprzednim stanie prawnym istnia?o kilka s?dów w?adnych do rozstrzygania sporów dotycz?cych okre?lonych elementów szeroko poj?tej w?asno?ci intelektualnej, co, dla dodatkowego skomplikowania sprawy, nast?powa?o w oparciu o odmienne procedury.

Przyk?adowo zagadnienia zwi?zane z ochron? w?asno?ci przemys?owej wskutek skarg na decyzje Urz?du Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej rozpoznawane by?y w oparciu o procedur? administracyjn? przez Wojewódzki S?d Administracyjny w Warszawie oraz Naczelny S?d Administracyjny. Jednocze?nie przez specjalnie w tym celu utworzony wydzia? S?du Okr?gowego w Warszawie (XXII Wydzia? S?du Okr?gowego w Warszawie – S?d Unijnych Znaków Towarowych i Wzorów Wspólnotowych) w oparciu o procedur? cywiln? rozpatrywane by?y zagadnienia dotycz?ce unijnych znaków towarowych i wspólnotowych wzorów przemys?owych. Z kolei na podstawie tej samej procedury przez s?dy wyznaczone zgodnie z ogólnymi przepisami dotycz?cymi w?a?ciwo?ci, rozpatrywane by?y zagadnienia z zakresu praw autorskich i praw pokrewnych.

Dotychczasowe rozwi?zanie trudno uzna? za kompleksowe, gdy? wskazane wy?ej s?dy zajmowa?y si? wybranymi zagadnieniami z zakresu w?asno?ci intelektualnej, zamiast oferowa? wszechstronne i kompleksowe rozwi?zania, tak po??dane przy zagadnieniach dotycz?cych tej tematyki.

Jakimi sprawami b?d? si? zajmowa?y s?dy ds. w?asno?ci intelektualnej?

Kwesti?, która jednak mo?e budzi? w?tpliwo?ci na gruncie ustawy nowelizuj?cej mo?e by? ustalenie zakresu spraw, w jakich wyspecjalizowane s?dy ds. w?asno?ci intelektualnej b?d? w?adne orzeka?.

Zgodnie z ustaw? nowelizuj?c? wyspecjalizowane s?dy ds. w?asno?ci intelektualnej b?d? w?a?ciwe w sprawach o ochron? praw autorskich i pokrewnych, o ochron? praw w?asno?ci przemys?owej oraz innych praw na dobrach niematerialnych, które w ustawie zosta?y zbiorczo okre?lone jako sprawy w?asno?ci intelektualnej. Dodatkowo, za mieszcz?ce si? w szeroko poj?tej w?asno?ci intelektualnej uznano równie? sprawy z zakresu zapobiegania i zwalczania nieuczciwej konkurencji oraz ochrony dóbr osobistych, niemniej tylko w zakresie w jakim dotyczy ona wykorzystania dobra osobistego w celu indywidualizacji, reklamy lub promocji przedsi?biorcy, towarów lub us?ug, jak równie? w zwi?zku z prowadzon? dzia?alno?ci? naukow? i wynalazcz?.

Co to oznacza? Oznacza to tyle, ?e jak to okre?li? projektodawca nowelizacji sprawy z zakresu ochrony dóbr osobistych, które podlegaj? komercjalizacji maj? by? rozpoznawane przez s?dy wyspecjalizowane, podczas gdy inne naruszenia dóbr osobistych b?d? rozpoznawane przez s?dy, których w?a?ciwo?? b?dzie ustalana na podstawie dotychczasowych przepisów.

Jakkolwiek sama istota rozdzielenia ww. spraw z zakresu dóbr osobistych nie jest pozbawiona sensu, gdy? nierzadko obok tematyki naruszenia dóbr osobistych t?o sporu stanowi? kwestie z zakresu w?asno?ci intelektualnej, to jednak w praktyce trudne mo?e si? okaza? krystaliczne oddzielenie spraw z zakresu dóbr osobistych, które podlegaj? komercjalizacji od wszystkich innych spraw z tego zakresu. Kwestia ta jest szczególnie w?tpliwa w sytuacji w której przedmiotem naruszenia by?oby prawo do wizerunku osoby powszechnie znanej, który z jednej strony jest cz?sto przedmiotem komercjalizowanych dóbr osobistych, a z drugiej nie zawsze s?u?y takiemu celowi wszak osoby powszechnie znane utrwalaj? swój wizerunek równie? na cele prywatne.

Jakie zmiany organizacyjne wprowadza nowelizacja?

Funkcj? wyspecjalizowanych s?dów ds. w?asno?ci intelektualnej zgodnie z Rozporz?dzeniem Ministra Sprawiedliwo?ci z dnia 29 czerwca 2020 r. w sprawie przekazania niektórym s?dom okr?gowym rozpoznawania spraw w?asno?ci intelektualnej z w?a?ciwo?ci innych s?dów okr?gowych b?dzie pe?ni? ??cznie pi?? o?rodków w kraju tj. S?d Okr?gowy w Gda?sku, S?d Okr?gowy w Katowicach, S?d Okr?gowy w Lublinie, S?dowi Okr?gowy w Poznaniu oraz S?d Okr?gowy w Warszawie.

Odno?nie S?du Okr?gowego w Warszawie trzeba wskaza?, ?e w poprzednim stanie prawnym by? on wy??cznie w?a?ciwy w sprawach z zakresu unijnych znaków towarowych oraz wspólnotowych wzorów przemys?owych, jednak?e w zwi?zku ze zmian? zagadnienia te b?d? obok innych spraw z zakresu w?asno?ci intelektualnej rozpoznawane przez wszystkie pi?? o?rodków krajowych, podczas gdy S?d Okr?gowy w Warszawie zostanie przekszta?cony w s?d wy??cznie w?a?ciwy w najbardziej skomplikowanych sprawach z zakresu w?asno?ci intelektualnej tj. w sprawach dotycz?cych programów komputerowych, wynalazków, wzorów u?ytkowych, topografii uk?adów scalonych, odmian ro?lin oraz tajemnic przedsi?biorstwa o charakterze technicznym.

Z kolei zgodnie z Rozporz?dzeniem Ministra Sprawiedliwo?ci z dnia 29 czerwca 2020 r. w sprawie przekazania niektórym s?dom apelacyjnym rozpoznawania spraw w?asno?ci intelektualnej z w?a?ciwo?ci lub cz??ci obszarów w?a?ciwo?ci innych s?dów apelacyjnych funkcj? s?dów odwo?awczych w sprawach z zakresu w?asno?ci intelektualnej b?d? pe?ni? wy??cznie dwa o?rodki w kraju tj. S?d Apelacyjny w Poznaniu oraz S?d Apelacyjny w Warszawie.

Przymus adwokacko-radcowski

Dodatkowo, na podstawie nowelizacji dodany zosta? art. 87 [2] Kodeksu post?powania cywilnego (dalej: „k.p.c.”) zgodnie z którym w sprawach z zakresu w?asno?ci intelektualnej, w których warto?? przedmiotu sporu przekroczy 20 tysi?cy z?otych, wprowadzono obowi?zek reprezentowania strony przez profesjonalnego pe?nomocnika tj. adwokata, radc? prawnego lub rzecznika patentowego, przy czym w sprawach o niskim stopniu zawi?o?ci, strona b?dzie mog?a wnioskowa? o zwolnienie z obowi?zku posiadania profesjonalnego pe?nomocnika nawet po przekroczeniu wskazanej warto?ci przedmiotu sporu. Zdaniem projektodawców, takie rozwi?zanie ma po pierwsze wp?yn?? na przyspieszenie post?powania (wskutek bardziej efektywnej koncentracji materia?u dowodowego ni?by to mia?o miejsce w przypadku samodzielnego wyst?powania strony w sprawie), jak równie? prze?o?y? si? na prawid?owo?? zg?aszanych przez pe?nomocników ??da?. Powy?sze z kolei mo?e po?rednio skutkowa? wzmocnieniem specjalizacji zarówno po?ród pe?nomocników, jak te? s?dziów.

Fakt, ?e do rozpoznawania spraw z zakresu w?asno?ci intelektualnej wy??cznie w?a?ciwe b?d? s?dy okr?gowe jak równie?, ?e wprowadzony zosta? przymus adwokacko-radcowski, ?wiadczy o wadze i skomplikowaniu rozpoznawanych spraw. Bior?c pod uwag? zak?adane cele projektu, zmiany te nale?y uzna? za zasadne.

Ustalenie dochodzonej kwoty naruszenia przez s?d

Nowelizacja wprowadza do Kodeksu post?powania cywilnego art. 479 [93] k.p.c., który daje s?dowi narz?dzie do zas?dzenia odpowiedniej sumy ustalonej wed?ug oceny s?du w oparciu o okoliczno?ci sprawy, w sytuacji, gdy udowodnienie ??dania b?d? to nie jest mo?liwe, b?d? to jest nader utrudnione, b?d? te? oczywi?cie niecelowe.

Warto odnotowa?, ?e regulacja ta stanowi rozwini?cie obowi?zuj?cego od lat przepisu art. 322 k.p.c. zgodnie z którym s?d mo?e w wyroku zas?dzi? odpowiedni? sum? wed?ug swej oceny opartej na rozwa?eniu wszystkich okoliczno?ci sprawy w sprawach o naprawienie szkody, o dochody, o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia lub o ?wiadczenie z umowy o do?ywocie, je?eli s?d uzna, ?e ?cis?e udowodnienie wysoko?ci ??dania jest niemo?liwe, nader utrudnione lub oczywi?cie niecelowe.

Wprowadzony nowelizacj? przepis podkre?la wag? praktycznych problemów zwi?zanych z ustaleniem wysoko?ci dochodzonej w post?powaniu spornym kwoty wynikaj?ce cz?sto ze znacznego up?ywu czasu od daty naruszenia, jak równie? powstawania kolejnych wersji utworu stanowi?cego naruszenie, co mo?e wp?ywa? na wyobra?enie o rzeczywistej wersji utworu pierwotnego oraz poczynionego w jego zakresie wk?adu twórczego, a tym samym znacznie utrudnia? ustalenie wysoko?ci ??danej kwoty w?a?nie.

Jednocze?nie, nowy przepis daje mo?liwo?? ustalenia przez s?d chocia?by kwoty zado??uczynienia, czego przepis w poprzednim brzmieniu nie przewidywa?. Wprowadzon? zmian? nale?y oceni? raczej pozytywnie, gdy? pozwala ona rozwi?za? cz?ste problemy ze wskazaniem kwoty naruszenia. Pod znakiem zapytania stoi przysz?a praktyka s?dów zakresie ustalania kwot, co bior?c pod uwag? niejednokrotnie bardzo skomplikowane sprawy, stanowi spore wyzwanie. Bior?c jednak pod uwag?, ?e w s?dach ds. w?asno?ci intelektualnej maj? orzeka? s?dziowie-eksperci, nale?y przyj??, ?e dokonywane przez nich oceny b?d? odzwierciedla?y rzeczywisto?? rynkow?, a nowopowsta?a instytucja b?dzie stanowi?a u?atwienie dla stron procesu.

Zabezpieczenie ?rodka dowodowego

Nowelizacja wprowadza tak?e kilka nowych instytucji procesowych, które maj? za zadanie umo?liwi? osobom szukaj?cym ochrony z tytu?u naruszenia praw w?asno?ci intelektualnej informacji o faktach umo?lwiaj?cych, a niejednokrotnie równie? warunkuj?cych dochodzenie roszcze?. Pierwszym nowym ?rodkiem wprowadzonym przez nowelizacj? jest zabezpieczenie ?rodka dowodowego. Celem tej instytucji ma by? wed?ug projektodawców po pierwsze zapewnienie przysz?emu (lub aktualnemu) powodowi mo?liwo?ci uzyskania informacji o faktach dotycz?cych narusze? jego praw tzw. cel wydobywczy, a po drugie pozyskanie materia?u dowodowego na potrzeby przysz?ego post?powania tzw. cel zachowawczy. ?rodek ten ma by? szczególnie przydatny w sytuacji w której powód dowiedzia? si? o naruszeniu przys?uguj?cych mu praw, niemniej w celu wytoczeniu powództwa potrzebuje informacji, które s? w posiadaniu naruszyciela.

Jako, ?e ww. instytucja zabezpieczenia ?rodków dowodowych jest ?ci?le zwi?zana z roszczeniem, które mia?oby by? dochodzone ju? na etapie s?dowym, dla mo?liwo?ci skorzystania z niego konieczne jest uprawdopodobnienie istnienia roszczenia oraz interesu prawnego uzasadniaj?cego zabezpieczanie. W przypadku skorzystania z zabezpieczenia ?rodków dowodowych uprawniony z tytu?u naruszonych praw obowi?zany jest do z?o?enia pozwu w wyznaczonym przez s?d terminie pod rygorem upadku udzielonego zabezpieczenia ?rodka dowodowego (zgodnie z art. 479 [102] k.p.c. termin ten nie powinien by? krótszy ni? dwa tygodnie ani d?u?szy ni? miesi?c od dnia uprawomocnienia si? postanowienia o zabezpieczeniu ?rodka dowodowego). Jak wynika ze art. 479 [101] k.p.c. zdanie drugie sposobami zabezpieczenia ?rodków dowodowych mo?e by? odebranie towarów, materia?ów, narz?dzi u?ytych do produkcji lub dystrybucji, dokumentów, jak równie? sporz?dzenie szczegó?owego opisu tych przedmiotów po??czone, w razie konieczno?ci, z pobraniem ich próbek.

Na marginesie, projektodawcy podkre?laj?, ?e odmienno?? instytucji zabezpieczenia ?rodka dowodowego od zabezpieczenia dowodu okre?lona w art. 310 k.p.c. polega przede wszystkim na tym, ?e w przypadku dotychczasowej instytucji zabezpieczenia dowodu z art. 310 k.p.c. strona powinna zna? okoliczno?ci faktyczne, których wykazaniu s?u?y dowód, jak równie? oznaczy? sam dowód. Z kolei nowopowsta?a instytucja zabezpieczenia ?rodków dowodowych, zdaniem projektodawców, ma by? co do zasady szersza i znajdowa? zastosowanie równie? wówczas, gdy strona nie ma zna okoliczno?ci faktycznych i w celu ich ustalenia wykorzystuje now? instytucj?.

Wyjawienie lub wydanie ?rodka dowodowego

Inn? wprowadzon? na podstawie nowelizacji instytucj? jest wyjawienie lub wydanie ?rodka dowodowego. Jak wskazano w art. 479 [106] k.p.c. takim ?rodkiem dowodowym mog? by? w szczególno?ci dokumenty bankowe, finansowe lub handlowe s?u??cego ujawnieniu i udowodnieniu faktów. Zasadnicza ró?nica zatem pomi?dzy instytucj? zabezpieczenia ?rodków dowodowych i wyjawieniu lub wydania ?rodka dowodowego jest taka, ?e w tym drugim przypadku, potrzebna jest co najmniej wiedza o istnieniu takiego ?rodka dowodowego (co wynika chocia?by z tego, ?e we wniosku o wyjawienie lub wydanie ?rodka dowodowego nale?y wskaza? ?rodek dowodowy, o którego wyjawienie lub wydanie si? wnosi).

Wprowadzona w nowelizacji instytucja stanowi rozwini?cie obowi?zuj?cego przepisu art. 248 k.p.c. zgodnie z którym ka?dy obowi?zany jest przedstawi? na zarz?dzenie s?du w oznaczonym terminie i miejscu dokument znajduj?cy si? w jego posiadaniu i stanowi?cy dowód faktu istotnego dla rozstrzygni?cia sprawy, chyba ?e dokument zawiera informacje niejawne.

Maj?c na uwadze, ?e celem dodania nowego przepisu jest zgodnie z projektem nowelizacji ujawnienie i poznanie nowych faktów dotycz?cych naruszenia prawa powoda lub s?u??cy wykazaniu prawdziwo?ci podnoszonych przez powoda twierdze? o faktach, we wniosku o wyjawienie lub wydanie ?rodka dowodowego na powoda nie nak?ada si? nadmiernych wymogów jak na przyk?ad okre?lenia dok?adnej zawarto?ci dokumentu czy jego lokalizacji, co nale?y uzna? za odmienno?? wzgl?dem obowi?zuj?cej obecnie regulacji przed?o?enia dokumentu, której istota przeciwstawia si? „szukaniu dokumentów”. Jednocze?nie trzeba wskaza?, ?e nowy przepis umo?liwia wyst?pienie z wnioskiem zarówno przed wszcz?ciem, jak i w toku post?powania, co równie? odró?nia go od dotychczasowej regulacji ogólnej, przewiduj?cej mo?liwo?? wyst?pienia z ??daniem wy??cznie w trakcie procesu.

Dla zastosowania instytucji wyjawienia lub wydania ?rodka dowodowego konieczne jest uprawdopodobnienie dokonania naruszenia przez powoda. Znowelizowane przepisy zak?adaj? mo?liwo?? ustosunkowania si? do ??dania o wyjawienie lub wydanie ?rodka dowodowego przez pozwanego w terminie nie krótszym ni? dwa tygodnie (art. 479 [108] k.p.c.). Jednocze?nie trzeba wskaza?, ?e postanowienie o wyjawienie lub wydanie ?rodka dowodowego podlega wykonaniu z chwil? jego wydania. Z kolei, w przypadku uchylania si? przez pozwanego od wykonania postanowienia lub zniszczenia ?rodka dowodowego w celu udaremnienia wykonania postanowienia, s?d mo?e uzna? za ustalone fakty, które maj? zosta? stwierdzone za pomoc? tego ?rodka (chyba ?e pozwany wyka?e co innego;), jak równie? obci??y? pozwanego obowi?zkiem zwrotu kosztów post?powania, w ca?o?ci lub cz??ci, niezale?nie od wyniku sprawy.

Wezwanie do udzielenia informacji

Trzeci? instytucj? wprowadzon? poprzez ustaw? nowelizuj?c? jest wezwanie do udzielenia informacji o pochodzeniu i sieciach dystrybucji towarów lub us?ug, je?eli jest to niezb?dne dla dochodzenia roszczenia. Takie ??danie przys?uguje uprawnionemu z tytu?u okre?lonych praw w?asno?ci intelektualnej po wiarygodnym wykazaniu przez niego okoliczno?ci wskazuj?cych na naruszenie, a nie jak to mia?o miejsce w przypadku dwóch wcze?niejszych instytucji, w oparciu o uprawdopodobnienie roszczenia.

Jednocze?nie znowelizowane przepisy przewiduj? mo?liwo?? wyst?pienia z roszczeniem odszkodowawczym przez obowi?zanego do wykonania wezwania do udzielenia informacji w sytuacji, gdy uprawniony z tytu?u okre?lonych praw w?asno?ci intelektualnej nie wniós? pisma wszczynaj?cego post?powanie przeciwko naruszaj?cemu w terminie wyznaczonym przez s?d albo pismo wszczynaj?ce post?powanie zosta?o cofni?te, jak równie? gdy pismo wszczynaj?ce post?powanie zosta?o zwrócone lub odrzucone albo powództwo b?d? wniosek oddalono lub post?powanie umorzono, jak równie? wówczas gdy udzielone przez obowi?zanego informacje zosta?y wykorzystane w sposób inny ni? na potrzeby wszcz?cia post?powania.

Wydaje si?, ?e wprowadzenie przez ustawodawc? instytucji odszkodowania w zwi?zku z ujawnieniem informacji przez obowi?zanego stanowi przejaw dba?o?ci o zachowanie zasady proporcjonalno?ci i dzia?ania w taki sposób by wydanie informacji nie nast?pi?o ze szkod? dla obowi?zanego. O statusie strony obowi?zanej do udzielenia informacji ?wiadczy równie? fakt, ze podobnie jak w przypadku wniosku o wyjawienie lub wydanie ?rodków dowodowych, przys?uguje jej mo?liwo?? ustosunkowania si? do wezwania.

Co daj? zmiany?

Nowelizacj? co do zasady nale?y oceni? pozytywnie. Przede wszystkim na aprobat? zas?uguje odzwierciedlony w nowelizacji zamiar przekazania wy??cznej w?a?ciwo?ci spraw dotycz?cych w?asno?ci intelektualnej wyspecjalizowanemu s?downictwu. Takie dzia?anie z pewno?ci? pozwoli stworzy? spójne orzecznictwo, co z kolei prze?o?y si? na pewno?? obrotu prawnego.

Buduj?cym jest fakt, ?e w wybranych sprawach z zakresu w?asno?ci intelektualnej wprowadzony zostanie przymus adwokacko-radcowski, który po?rednio mo?e prze?o?y? si? na poziom merytoryczny tre?ci przedstawianych przez strony reprezentowane przez profesjonalnych pe?nomocników. Trzeba si? jednak spodziewa?, ?e jak ka?de odwa?ne rozwi?zanie, równie? i to, z uwagi na konieczno?? ponoszenia kosztów zast?pstwa, b?dzie nara?one na g?osy krytyki.

Tym, co wydaje si? jednak najistotniejsze, jest potwierdzenie istoty w?asno?ci intelektualnej jako dziedziny prawa, która jakkolwiek ros?a na znaczeniu wraz z rozwojem technologicznym spo?ecze?stwa, to jednak dotychczas jej rola w systemie prawa by?a marginalizowana. Bior?c pod uwag? specyfik? spraw z zakresu w?asno?ci intelektualnej, wymagaj?cej niejednokrotnie znajomo?ci bogatego orzecznictwa oraz interdyscyplinarnego podej?cia, jak równie? rosn?c? liczb? spraw z tego zakresu, ustanowienie specjalistycznego s?downictwa wydaje si? uzasadnione.

?ród?o zdj?cia: https://unsplash.com/photos/mG28olYFgHI (dost?p: 3.07.2020).