Zmiany, zmiany, zmiany, czyli powołanie wyspecjalizowanych sądów ds. własności intelektualnej

Skąd pomysł na powołanie wyspecjalizowanych sądów ds. własności intelektualnej?

Po latach debaty na temat potrzeby kompleksowego podejścia do spraw z zakresu własności intelektualnej w dniu 1 lipca 2020 r. weszła życie ustawa z dnia 13 lutego 2020 r. nowelizująca Kodeks postępowania cywilnego oraz niektóre inne ustawy. Jedną z kluczowych zmian wprowadzonych przez ustawę nowelizującą było powołanie wyspecjalizowanych sądów w sprawach z zakresu własności intelektualnej.

Zmiana stanowi odpowiedź na głosy przedstawicieli zawodów prawnych, wedle których rosnąca liczba spraw z zakresu własności intelektualnej wymaga specjalistycznego sądownictwa. Jednym z motywów przyświecających przyjęciu ustawy nowelizującej był zamiar obsadzenia wyspecjalizowanych sądów do spraw własności intelektualnej sędziami posiadającymi ekspercką wiedzę, jak również bogate doświadczenie zawodowe w tej dziedzinie, co w założeniu miałoby się przełożyć na ukształtowanie jednolitych linii orzeczniczych w odniesieniu do spornych zagadnień z zakresu własności intelektualnej.

Czy taki ruch jest zasadny?

Taki ruch wydaje się ze wszech miar uzasadniony, gdyż w poprzednim stanie prawnym istniało kilka sądów władnych do rozstrzygania sporów dotyczących określonych elementów szeroko pojętej własności intelektualnej, co, dla dodatkowego skomplikowania sprawy, następowało w oparciu o odmienne procedury.

Przykładowo zagadnienia związane z ochroną własności przemysłowej wskutek skarg na decyzje Urzędu Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej rozpoznawane były w oparciu o procedurę administracyjną przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oraz Naczelny Sąd Administracyjny. Jednocześnie przez specjalnie w tym celu utworzony wydział Sądu Okręgowego w Warszawie (XXII Wydział Sądu Okręgowego w Warszawie – Sąd Unijnych Znaków Towarowych i Wzorów Wspólnotowych) w oparciu o procedurę cywilną rozpatrywane były zagadnienia dotyczące unijnych znaków towarowych i wspólnotowych wzorów przemysłowych. Z kolei na podstawie tej samej procedury przez sądy wyznaczone zgodnie z ogólnymi przepisami dotyczącymi właściwości, rozpatrywane były zagadnienia z zakresu praw autorskich i praw pokrewnych.

Dotychczasowe rozwiązanie trudno uznać za kompleksowe, gdyż wskazane wyżej sądy zajmowały się wybranymi zagadnieniami z zakresu własności intelektualnej, zamiast oferować wszechstronne i kompleksowe rozwiązania, tak pożądane przy zagadnieniach dotyczących tej tematyki.

Jakimi sprawami będą się zajmowały sądy ds. własności intelektualnej?

Kwestią, która jednak może budzić wątpliwości na gruncie ustawy nowelizującej może być ustalenie zakresu spraw, w jakich wyspecjalizowane sądy ds. własności intelektualnej będą władne orzekać.

Zgodnie z ustawą nowelizującą wyspecjalizowane sądy ds. własności intelektualnej będą właściwe w sprawach o ochronę praw autorskich i pokrewnych, o ochronę praw własności przemysłowej oraz innych praw na dobrach niematerialnych, które w ustawie zostały zbiorczo określone jako sprawy własności intelektualnej. Dodatkowo, za mieszczące się w szeroko pojętej własności intelektualnej uznano również sprawy z zakresu zapobiegania i zwalczania nieuczciwej konkurencji oraz ochrony dóbr osobistych, niemniej tylko w zakresie w jakim dotyczy ona wykorzystania dobra osobistego w celu indywidualizacji, reklamy lub promocji przedsiębiorcy, towarów lub usług, jak również w związku z prowadzoną działalnością naukową i wynalazczą.

Co to oznacza? Oznacza to tyle, że jak to określił projektodawca nowelizacji sprawy z zakresu ochrony dóbr osobistych, które podlegają komercjalizacji mają być rozpoznawane przez sądy wyspecjalizowane, podczas gdy inne naruszenia dóbr osobistych będą rozpoznawane przez sądy, których właściwość będzie ustalana na podstawie dotychczasowych przepisów.

Jakkolwiek sama istota rozdzielenia ww. spraw z zakresu dóbr osobistych nie jest pozbawiona sensu, gdyż nierzadko obok tematyki naruszenia dóbr osobistych tło sporu stanowią kwestie z zakresu własności intelektualnej, to jednak w praktyce trudne może się okazać krystaliczne oddzielenie spraw z zakresu dóbr osobistych, które podlegają komercjalizacji od wszystkich innych spraw z tego zakresu. Kwestia ta jest szczególnie wątpliwa w sytuacji w której przedmiotem naruszenia byłoby prawo do wizerunku osoby powszechnie znanej, który z jednej strony jest często przedmiotem komercjalizowanych dóbr osobistych, a z drugiej nie zawsze służy takiemu celowi wszak osoby powszechnie znane utrwalają swój wizerunek również na cele prywatne.

Jakie zmiany organizacyjne wprowadza nowelizacja?

Funkcję wyspecjalizowanych sądów ds. własności intelektualnej zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 29 czerwca 2020 r. w sprawie przekazania niektórym sądom okręgowym rozpoznawania spraw własności intelektualnej z właściwości innych sądów okręgowych będzie pełnić łącznie pięć ośrodków w kraju tj. Sąd Okręgowy w Gdańsku, Sąd Okręgowy w Katowicach, Sąd Okręgowy w Lublinie, Sądowi Okręgowy w Poznaniu oraz Sąd Okręgowy w Warszawie.

Odnośnie Sądu Okręgowego w Warszawie trzeba wskazać, że w poprzednim stanie prawnym był on wyłącznie właściwy w sprawach z zakresu unijnych znaków towarowych oraz wspólnotowych wzorów przemysłowych, jednakże w związku ze zmianą zagadnienia te będą obok innych spraw z zakresu własności intelektualnej rozpoznawane przez wszystkie pięć ośrodków krajowych, podczas gdy Sąd Okręgowy w Warszawie zostanie przekształcony w sąd wyłącznie właściwy w najbardziej skomplikowanych sprawach z zakresu własności intelektualnej tj. w sprawach dotyczących programów komputerowych, wynalazków, wzorów użytkowych, topografii układów scalonych, odmian roślin oraz tajemnic przedsiębiorstwa o charakterze technicznym.

Z kolei zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 29 czerwca 2020 r. w sprawie przekazania niektórym sądom apelacyjnym rozpoznawania spraw własności intelektualnej z właściwości lub części obszarów właściwości innych sądów apelacyjnych funkcję sądów odwoławczych w sprawach z zakresu własności intelektualnej będą pełnić wyłącznie dwa ośrodki w kraju tj. Sąd Apelacyjny w Poznaniu oraz Sąd Apelacyjny w Warszawie.

Przymus adwokacko-radcowski

Dodatkowo, na podstawie nowelizacji dodany został art. 87 [2] Kodeksu postępowania cywilnego (dalej: „k.p.c.”) zgodnie z którym w sprawach z zakresu własności intelektualnej, w których wartość przedmiotu sporu przekroczy 20 tysięcy złotych, wprowadzono obowiązek reprezentowania strony przez profesjonalnego pełnomocnika tj. adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego, przy czym w sprawach o niskim stopniu zawiłości, strona będzie mogła wnioskować o zwolnienie z obowiązku posiadania profesjonalnego pełnomocnika nawet po przekroczeniu wskazanej wartości przedmiotu sporu. Zdaniem projektodawców, takie rozwiązanie ma po pierwsze wpłynąć na przyspieszenie postępowania (wskutek bardziej efektywnej koncentracji materiału dowodowego niżby to miało miejsce w przypadku samodzielnego występowania strony w sprawie), jak również przełożyć się na prawidłowość zgłaszanych przez pełnomocników żądań. Powyższe z kolei może pośrednio skutkować wzmocnieniem specjalizacji zarówno pośród pełnomocników, jak też sędziów.

Fakt, że do rozpoznawania spraw z zakresu własności intelektualnej wyłącznie właściwe będą sądy okręgowe jak również, że wprowadzony został przymus adwokacko-radcowski, świadczy o wadze i skomplikowaniu rozpoznawanych spraw. Biorąc pod uwagę zakładane cele projektu, zmiany te należy uznać za zasadne.

Ustalenie dochodzonej kwoty naruszenia przez sąd

Nowelizacja wprowadza do Kodeksu postępowania cywilnego art. 479 [93] k.p.c., który daje sądowi narzędzie do zasądzenia odpowiedniej sumy ustalonej według oceny sądu w oparciu o okoliczności sprawy, w sytuacji, gdy udowodnienie żądania bądź to nie jest możliwe, bądź to jest nader utrudnione, bądź też oczywiście niecelowe.

Warto odnotować, że regulacja ta stanowi rozwinięcie obowiązującego od lat przepisu art. 322 k.p.c. zgodnie z którym sąd może w wyroku zasądzić odpowiednią sumę według swej oceny opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy w sprawach o naprawienie szkody, o dochody, o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia lub o świadczenie z umowy o dożywocie, jeżeli sąd uzna, że ścisłe udowodnienie wysokości żądania jest niemożliwe, nader utrudnione lub oczywiście niecelowe.

Wprowadzony nowelizacją przepis podkreśla wagę praktycznych problemów związanych z ustaleniem wysokości dochodzonej w postępowaniu spornym kwoty wynikające często ze znacznego upływu czasu od daty naruszenia, jak również powstawania kolejnych wersji utworu stanowiącego naruszenie, co może wpływać na wyobrażenie o rzeczywistej wersji utworu pierwotnego oraz poczynionego w jego zakresie wkładu twórczego, a tym samym znacznie utrudniać ustalenie wysokości żądanej kwoty właśnie.

Jednocześnie, nowy przepis daje możliwość ustalenia przez sąd chociażby kwoty zadośćuczynienia, czego przepis w poprzednim brzmieniu nie przewidywał. Wprowadzoną zmianę należy ocenić raczej pozytywnie, gdyż pozwala ona rozwiązać częste problemy ze wskazaniem kwoty naruszenia. Pod znakiem zapytania stoi przyszła praktyka sądów zakresie ustalania kwot, co biorąc pod uwagę niejednokrotnie bardzo skomplikowane sprawy, stanowi spore wyzwanie. Biorąc jednak pod uwagę, że w sądach ds. własności intelektualnej mają orzekać sędziowie-eksperci, należy przyjąć, że dokonywane przez nich oceny będą odzwierciedlały rzeczywistość rynkową, a nowopowstała instytucja będzie stanowiła ułatwienie dla stron procesu.

Zabezpieczenie środka dowodowego

Nowelizacja wprowadza także kilka nowych instytucji procesowych, które mają za zadanie umożliwić osobom szukającym ochrony z tytułu naruszenia praw własności intelektualnej informacji o faktach umożlwiających, a niejednokrotnie również warunkujących dochodzenie roszczeń. Pierwszym nowym środkiem wprowadzonym przez nowelizację jest zabezpieczenie środka dowodowego. Celem tej instytucji ma być według projektodawców po pierwsze zapewnienie przyszłemu (lub aktualnemu) powodowi możliwości uzyskania informacji o faktach dotyczących naruszeń jego praw tzw. cel wydobywczy, a po drugie pozyskanie materiału dowodowego na potrzeby przyszłego postępowania tzw. cel zachowawczy. Środek ten ma być szczególnie przydatny w sytuacji w której powód dowiedział się o naruszeniu przysługujących mu praw, niemniej w celu wytoczeniu powództwa potrzebuje informacji, które są w posiadaniu naruszyciela.

Jako, że ww. instytucja zabezpieczenia środków dowodowych jest ściśle związana z roszczeniem, które miałoby być dochodzone już na etapie sądowym, dla możliwości skorzystania z niego konieczne jest uprawdopodobnienie istnienia roszczenia oraz interesu prawnego uzasadniającego zabezpieczanie. W przypadku skorzystania z zabezpieczenia środków dowodowych uprawniony z tytułu naruszonych praw obowiązany jest do złożenia pozwu w wyznaczonym przez sąd terminie pod rygorem upadku udzielonego zabezpieczenia środka dowodowego (zgodnie z art. 479 [102] k.p.c. termin ten nie powinien być krótszy niż dwa tygodnie ani dłuższy niż miesiąc od dnia uprawomocnienia się postanowienia o zabezpieczeniu środka dowodowego). Jak wynika ze art. 479 [101] k.p.c. zdanie drugie sposobami zabezpieczenia środków dowodowych może być odebranie towarów, materiałów, narzędzi użytych do produkcji lub dystrybucji, dokumentów, jak również sporządzenie szczegółowego opisu tych przedmiotów połączone, w razie konieczności, z pobraniem ich próbek.

Na marginesie, projektodawcy podkreślają, że odmienność instytucji zabezpieczenia środka dowodowego od zabezpieczenia dowodu określona w art. 310 k.p.c. polega przede wszystkim na tym, że w przypadku dotychczasowej instytucji zabezpieczenia dowodu z art. 310 k.p.c. strona powinna znać okoliczności faktyczne, których wykazaniu służy dowód, jak również oznaczyć sam dowód. Z kolei nowopowstała instytucja zabezpieczenia środków dowodowych, zdaniem projektodawców, ma być co do zasady szersza i znajdować zastosowanie również wówczas, gdy strona nie ma zna okoliczności faktycznych i w celu ich ustalenia wykorzystuje nową instytucję.

Wyjawienie lub wydanie środka dowodowego

Inną wprowadzoną na podstawie nowelizacji instytucją jest wyjawienie lub wydanie środka dowodowego. Jak wskazano w art. 479 [106] k.p.c. takim środkiem dowodowym mogą być w szczególności dokumenty bankowe, finansowe lub handlowe służącego ujawnieniu i udowodnieniu faktów. Zasadnicza różnica zatem pomiędzy instytucją zabezpieczenia środków dowodowych i wyjawieniu lub wydania środka dowodowego jest taka, że w tym drugim przypadku, potrzebna jest co najmniej wiedza o istnieniu takiego środka dowodowego (co wynika chociażby z tego, że we wniosku o wyjawienie lub wydanie środka dowodowego należy wskazać środek dowodowy, o którego wyjawienie lub wydanie się wnosi).

Wprowadzona w nowelizacji instytucja stanowi rozwinięcie obowiązującego przepisu art. 248 k.p.c. zgodnie z którym każdy obowiązany jest przedstawić na zarządzenie sądu w oznaczonym terminie i miejscu dokument znajdujący się w jego posiadaniu i stanowiący dowód faktu istotnego dla rozstrzygnięcia sprawy, chyba że dokument zawiera informacje niejawne.

Mając na uwadze, że celem dodania nowego przepisu jest zgodnie z projektem nowelizacji ujawnienie i poznanie nowych faktów dotyczących naruszenia prawa powoda lub służący wykazaniu prawdziwości podnoszonych przez powoda twierdzeń o faktach, we wniosku o wyjawienie lub wydanie środka dowodowego na powoda nie nakłada się nadmiernych wymogów jak na przykład określenia dokładnej zawartości dokumentu czy jego lokalizacji, co należy uznać za odmienność względem obowiązującej obecnie regulacji przedłożenia dokumentu, której istota przeciwstawia się „szukaniu dokumentów”. Jednocześnie trzeba wskazać, że nowy przepis umożliwia wystąpienie z wnioskiem zarówno przed wszczęciem, jak i w toku postępowania, co również odróżnia go od dotychczasowej regulacji ogólnej, przewidującej możliwość wystąpienia z żądaniem wyłącznie w trakcie procesu.

Dla zastosowania instytucji wyjawienia lub wydania środka dowodowego konieczne jest uprawdopodobnienie dokonania naruszenia przez powoda. Znowelizowane przepisy zakładają możliwość ustosunkowania się do żądania o wyjawienie lub wydanie środka dowodowego przez pozwanego w terminie nie krótszym niż dwa tygodnie (art. 479 [108] k.p.c.). Jednocześnie trzeba wskazać, że postanowienie o wyjawienie lub wydanie środka dowodowego podlega wykonaniu z chwilą jego wydania. Z kolei, w przypadku uchylania się przez pozwanego od wykonania postanowienia lub zniszczenia środka dowodowego w celu udaremnienia wykonania postanowienia, sąd może uznać za ustalone fakty, które mają zostać stwierdzone za pomocą tego środka (chyba że pozwany wykaże co innego;), jak również obciążyć pozwanego obowiązkiem zwrotu kosztów postępowania, w całości lub części, niezależnie od wyniku sprawy.

Wezwanie do udzielenia informacji

Trzecią instytucją wprowadzoną poprzez ustawę nowelizującą jest wezwanie do udzielenia informacji o pochodzeniu i sieciach dystrybucji towarów lub usług, jeżeli jest to niezbędne dla dochodzenia roszczenia. Takie żądanie przysługuje uprawnionemu z tytułu określonych praw własności intelektualnej po wiarygodnym wykazaniu przez niego okoliczności wskazujących na naruszenie, a nie jak to miało miejsce w przypadku dwóch wcześniejszych instytucji, w oparciu o uprawdopodobnienie roszczenia.

Jednocześnie znowelizowane przepisy przewidują możliwość wystąpienia z roszczeniem odszkodowawczym przez obowiązanego do wykonania wezwania do udzielenia informacji w sytuacji, gdy uprawniony z tytułu określonych praw własności intelektualnej nie wniósł pisma wszczynającego postępowanie przeciwko naruszającemu w terminie wyznaczonym przez sąd albo pismo wszczynające postępowanie zostało cofnięte, jak również gdy pismo wszczynające postępowanie zostało zwrócone lub odrzucone albo powództwo bądź wniosek oddalono lub postępowanie umorzono, jak również wówczas gdy udzielone przez obowiązanego informacje zostały wykorzystane w sposób inny niż na potrzeby wszczęcia postępowania.

Wydaje się, że wprowadzenie przez ustawodawcę instytucji odszkodowania w związku z ujawnieniem informacji przez obowiązanego stanowi przejaw dbałości o zachowanie zasady proporcjonalności i działania w taki sposób by wydanie informacji nie nastąpiło ze szkodą dla obowiązanego. O statusie strony obowiązanej do udzielenia informacji świadczy również fakt, ze podobnie jak w przypadku wniosku o wyjawienie lub wydanie środków dowodowych, przysługuje jej możliwość ustosunkowania się do wezwania.

Co dają zmiany?

Nowelizację co do zasady należy ocenić pozytywnie. Przede wszystkim na aprobatę zasługuje odzwierciedlony w nowelizacji zamiar przekazania wyłącznej właściwości spraw dotyczących własności intelektualnej wyspecjalizowanemu sądownictwu. Takie działanie z pewnością pozwoli stworzyć spójne orzecznictwo, co z kolei przełoży się na pewność obrotu prawnego.

Budującym jest fakt, że w wybranych sprawach z zakresu własności intelektualnej wprowadzony zostanie przymus adwokacko-radcowski, który pośrednio może przełożyć się na poziom merytoryczny treści przedstawianych przez strony reprezentowane przez profesjonalnych pełnomocników. Trzeba się jednak spodziewać, że jak każde odważne rozwiązanie, również i to, z uwagi na konieczność ponoszenia kosztów zastępstwa, będzie narażone na głosy krytyki.

Tym, co wydaje się jednak najistotniejsze, jest potwierdzenie istoty własności intelektualnej jako dziedziny prawa, która jakkolwiek rosła na znaczeniu wraz z rozwojem technologicznym społeczeństwa, to jednak dotychczas jej rola w systemie prawa była marginalizowana. Biorąc pod uwagę specyfikę spraw z zakresu własności intelektualnej, wymagającej niejednokrotnie znajomości bogatego orzecznictwa oraz interdyscyplinarnego podejścia, jak również rosnącą liczbę spraw z tego zakresu, ustanowienie specjalistycznego sądownictwa wydaje się uzasadnione.

źródło zdjęcia: https://unsplash.com/photos/mG28olYFgHI (dostęp: 3.07.2020).