Jaka pi?kna i d?uga parodia Apartu

Reklama pi?kna i d?uga

Ostatnio Internet ?yje „pi?kn? i d?ug? reklam? Aparatu”. Chodzi o parodi? spotu reklamowego tej marki jubilerskiej stworzon? przez Klub Komediowy. Wykorzystuj?c wyj?tkow? atmosfer? ?wi?t Bo?ego Narodzenia Apart stworzy? blisko 4-minutowy spot z udzia?em wzi?tych polskich celebrytek – Sochy, Lewandowskiej i Wieniawy. Spot kipi od przepychu, wspania?o?ci i beztroski do tego stopnia, ?e staje si? ma?o naturalny i przesadny. Jak wskazuj? krytycy, nie jest to jednak jego g?ówny mankament. Za ten uznaj? bowiem brak historii przewodniej w reklamie – zupe?nie przeciwnie do trendu „storytellingu”. Ten brak historii wykorzysta? Klub Komediowy i zamieni? oryginalny podk?ad muzyczny reklamy w postaci utworu Zbigniewa Wodeckiego „Lubi? wraca? tam gdzie by?em” na utwór o satyrycznym zabarwieniu, w którym na bie??co ilustrowane jest to co widzimy na ekranie. Nie rozstrzygam czy spot jest dobry – osobi?cie lubi? ?adne obrazki, cho? ten rzeczywi?cie jest mocno zniekszta?cony.

 Zastanówmy si? jednak, czy Klub Komediowy móg? zaingerowa? w oryginaln? reklam? w takim stopniu.

Ingerencja w cudzy utwór

Zasad? jest, ?e aby wykorzysta? cudzy utwór, konieczne jest nabycie do niego praw wskutek przeniesienia praw autorskich maj?tkowych b?d? te? poprzez uzyskanie licencji. Taka formu?a dotyczy jednak utworu w pierwotnej formie. Z kolei je?li pierwotny utwór ma by? poddawany modyfikacjom, to nale?y zadba? tak?e o zgod? na rozporz?dzanie i korzystanie z powsta?ego w ten sposób opracowania. Aby maksymalnie zabezpieczy? swój interes, nale?y równie? uzyska? uprawnienie do udzielania dalszych zgód w tym zakresie.

Od powy?szej zasady ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych przewiduje kilka wyj?tków. Wyj?tki te okre?lane s? zbiorczo jako „dozwolony u?ytek”. Jeden z przejawów dozwolonego u?ytku zawarty zosta? w art. 29 [1] ww. ustawy i stanowi, ?e „wolno korzysta? z utworów na potrzeby parodii, pastiszu lub karykatury, w zakresie uzasadnionym prawami tych gatunków twórczo?ci.” Ide? jego wprowadzenia do ww. ustawy by?o umo?liwienie korzystania z cudzych utworów na potrzeby tworzenia form ?ci?le powi?zanych z prawem do wolno?ci wypowiedzi oraz swobody artystycznej jakimi s? parodia, karykatura czy pastisz.

Parodia – inspiracja czy utwór zale?ny?

W zwi?zku z tym, ?e celem parodii jest ?artobliwe przytoczenie cudzej twórczo?ci oraz na?ladowanie jej w komiczny sposób, to parodia mo?e by? utworem zupe?nie samodzielnym np. powsta?ym wy??cznie wskutek inspiracji utworem pierwotnym, jego stylem czy cechami charakterystycznymi dla twórczo?ci jej autora. Z tak? sytuacj? mieliby?my do czynienia, gdyby w parodii reklamy Apartu w scenerii ?wi?tecznej i towarzysz?cym jej blichtrze wyst?pili m??czy?ni, a nie kobiety oraz którzy w podobnej scenerii reklamowaliby narz?dzia budowalne, a nie bi?uteri?.

W tym przypadku mamy jednak do czynienia z sytuacj?, w której Klub Komediowy wykorzysta? pe?ny spot reklamowy, a zamys? parodystyczny polega? wy??cznie na zmianie podk?adu muzycznego. W normalnym stanie rzeczy takie wykorzystanie spotu reklamowego w podstawowej wersji i zmiana utworu Wodeckiego na inny utwór (muzyczny) wi?za?oby si? z konieczno?ci? uzyskania od Apartu, po pierwsze, zgody na wykorzystanie samego spotu w oryginalnej wersji, a ponadto zgody na rozporz?dzenie i korzystanie z jego opracowania.

Sytuacj? t? nale?y jednak oceni? odmiennie w?a?nie dlatego, ?e utwór, na który zamieniony zosta? utwór Wodeckiego, ma charakter parodii.

Komentatorzy wskazuj?, ?e „cechy opracowania (utworu zale?nego) wykazuje cz?sto parodia, karykatura czy pastisz. Z istoty tych form wynika rozpoznawalno?? utworu parodiowanego czy przedstawionego w karykaturze, wraz z jego oryginalnymi cechami. Pomimo to przyj??o si? traktowa? takie dzia?ania jako dozwolone, nienaruszaj?ce cudzych praw b?d? na podstawie argumentu, i? mieszcz? si? one w obr?bie tego, co nazywa si? swobodnym korzystaniem oraz ?e bli?sze s? one dzie?u inspirowanemu ni? opracowaniu, b?d? poprzez wskazanie „legalizuj?cej” podstawy prawnej, jak? de lege lata mo?e by? art. 29 PrAut pozwalaj?cy przytacza? w samodzielnym utworze cudze utwory w zakresie uzasadnionym prawami gatunku twórczo?ci.”( J. Barta, R. Markiewicz, A. Matlak [w:] Prawo autorskie. System Prawa Prywatnego. Tom 13, red. J. Barta, wyd. 4, Warszawa 2017, s. 60.)

W zwi?zku z powy?szym, w przypadku, gdy utworem zale?nym jest parodia, to pozyskiwanie zgody na rozporz?dzenie i korzystanie opracowaniem nie jest wymagane z uwagi na poruszanie si? w ramach dozwolonego u?ytku.

Gdyby w oparciu o ww. przepis o dozwolonym u?ytku nie by?o mo?liwe tworzenie utworów zale?nych w celach parodystycznych, lecz wy??cznie tworzenie utworów inspirowanych utworem parodiowanym, to w rzeczywisto?ci nie by?by realizowany cel tego przepisu – a wi?c umo?liwienie swobody twórczej w celach humorystycznych.

Zasi?gi?

Zupe?nie inn? kwesti? jest to, czy opracowanie cudzego utworu spe?nia w rzeczywisto?ci cechy parodii, a w zwi?zku z tym, czy mo?e skorzysta? z wyj?tku przewidzianego w?a?nie dla tej formy twórczo?ci. Niejednokrotnie bardzo trudne mo?e okaza? si? jednoznaczne stwierdzenie, czy mamy do czynienia z parodi?. W przypadku przeróbki Klubu Komediowego nie ma raczej w?tpliwo?ci. Twórcy z przek?sem komentuj? reklam? i nikogo przy tym nie obra?aj? (sama Wieniawa poczu?a si? parodi? rozbawiona).

Nale?y zatem stwierdzi?, ?e w oparciu o przepisy o dozwolonym u?ytku Klub Komediowy mia? prawo do wykorzystania ?wi?tecznego spotu Apartu. Co ciekawe, firma jubilerska doceni?a kunszt parodii i pod filmikiem Klubu Komediowego doda?a komentarz, i? liczy na wspó?prac? przy tworzeniu kolejnych reklam. S?dz?, ?e takie zainteresowanie spotem i jego parodi? jest korzystnym stanem rzeczy dla Apartu – zasi?gi wynikaj?ce z emisji spotu i jego parodii b?d? prawdopodobnie wi?ksze ni? zak?adano (na dzie? 13.11.2020 r. liczba wy?wietle? na Youtube spotu w wersji podstawowej to 114 tys., podczas gdy parodii 496 tys.). S?dz? wreszcie, ?e w tym trudnym dla wszystkich czasie pandemii, warto przenie?? si? do bajkowej krainy wykreowanej przez Apart lub do sparodiowanej wersji autorstwa Klubu Komediowego i wrzuci? na luz 😉

link do spotu reklamowego w podstawowej wersji: https://www.youtube.com/watch?v=RbnzyuJvU1c&ab_channel=Apart (dost?p: 13.11.2020)

link do parodii Klubu Komediowego: https://www.youtube.com/watch?v=Ptld98KjPuM (dost?p: 13.11.2020)

?ród?o zdj?cia: https://unsplash.com/photos/Y9dcQpOIMHQ (dost?p: 13.11.2020)