Prawnoautorskie aspekty Bikram Yogi

Kim jest Bikram Choudhury i na czym polega jego joga?

Jeśli śledzisz sportowe trendy, to Twojej uwadze pewnie nie umknęła rosnąca popularność Bikram Yogi. Ta odmiana różni się znacząco od powszechnego wyobrażenia jogi. To, co przede wszystkim odróżnia Bikram Yogę to fakt, że praktykuje się ją w pomieszczeniu o wysokiej temperaturze (blisko 40 st. C) i wilgotności na poziomie kilkudziesięciu procent. Z relacji praktykujących wynika, że Bikram Yoga to nadludzki wysiłek, który daje ogromne odprężenie i satysfakcję. Bikram Yoga zainicjowana i rozpowszechniona została przez Bikrama Choudhury charyzmatycznego ekscentryka, który praktykuje w skąpych kąpielówkach i roleksie, a poza salą praktyki chodzi w butach ze skóry węża, kolekcjonuje luksusowe samochody i nosi się jak podstarzały rockman. Bikram przez lata na swoje zajęcia przyciągnął tłumy i utrzymuje, że trenował z samym Richard Nixonem, Barbrą Streisand, Koby Bryantem czy Madonną.

Z mojego punktu widzenia szczególnie interesujące są prawnoautorskie aspekty Bikram Yogi.

Dbałość Bikrama o poszanowanie swojej metody

Na Bikram Yogę składa się 26 pozycji i dwie techniki oddechowe, które miały zostać wymyślone przez Bikrama Choudhury. Bikram na tyle mocno utrzymywał, że jest autorem 26 asanów i technik oddechowych, że od początku lat dwutysięcznych wnosił pozwy przeciwko studiom jogi wykorzystującym w sposób nieautoryzowany jego metody. Działania podejmowane względem rzekomych naruszycieli Bikram dopełniał ostrożnym podejściem do licencjonowania swoich metod. Jak wynika z filmu dokumentalnego „Bikram: jogin, guru, przestępca seksualny” (2019) Bikram dążył do stworzenia hermetycznego środowiska instruktorów Bikram Yogi. Studio Bikram Yogi mogły otworzyć tylko te osoby, które ukończyły kosztowy i wyczerpujący kurs instruktorski oraz uzyskały osobistą zgodę Bikrama na otwarcie praktyki.

Czy ćwiczenia Bikram Yoga chronione są prawem autorskim i czy aby rzeczywiście pochodzą od Bikrama Choudhury?

Czy metoda Bikram Yoga jest chroniona przez prawo autorskie? Zgodnie z wyrokiem zapadłym w sprawie zainicjowanej przez Bikarama o naruszenie praw autorskich przez Evolation Yoga, na gruncie prawa amerykańskiego metoda Bikram nie jest przedmiotem ochrony prawa autorskiego. Rozpoznający tę sprawę sąd w Kalifornii w 2015 r. wskazał, że przedmiotem ochrony prawa autorskiego może być wyłącznie sposób wyrażenia danej metody, nie zaś sama metoda, stąd zdaniem sądu, ochroną prawnoautorską objęte mogły być wyłącznie słowa i ilustracje wykorzystane w książce Bikrama do opisania sekwencji. Sąd podkreślił także, że metody Bikrama nie mogą być objęte ochroną prawnoautorską jako układ choreograficzny czy sekwencja. Z tego powodu uznano, że nauczanie jogi przez pozwaną szkołę według metody Bikrama nie stanowi naruszenia.

Tym samym sąd podtrzymał stanowisko wyrażone wcześniej w 2012 r. przez United States Copyright Office, wydane wskutek wniesienia przez Bikarama pozwu przeciwko innej szkole jogi – Yoga The People – iż sekwencja asanów w jodze nie może być przedmiotem ochrony prawa autorskiego.

Gdyby nawet hipotetycznie możliwa była prawnoautorska ochrona metody Bikrama, to inną kwestią jest to, czy ćwiczenia Bikram Yogi rzeczywiście zostały stworzone przez Bikrama. W tym zakresie duży znak zapytania stawia wspominany film dokumentalny. Wątpliwość co do autorstwa sekwencji asanów wykorzystywanych w metodzie Bikram pojawia się na tle przytoczonej w filmie wypowiedzi praktykującego w Indiach, zgodnie z którą 26 asanów wykorzystywanych w Bikram Yodze Bikram skopiował od swojego guru. Oznacza to, że nawet gdyby przyjąć, że na gruncie amerykańskiego prawa możliwe jest uzyskanie prawnoautorskiej ochrony metody Bikrama, to kwestią dyskusyjną jest, czy taka ochrona byłaby przyznana właśnie jemu, a nie jego guru.

Znaki towarowe Bikrama

Dbałość Bikrama o tworzoną przez lata markę osobistą przejawiała się także w fakcie zarejestrowania na jego rzecz znakach towarowych.

Tylko w Urzędzie UE ds. Własności Intelektualnej (EUIPO) na rzecz Bikrama Choudhury zostały zarejestrowane (i pozostające w mocy) następujące słowne znaki towarowe:

• BIKRAM’S BEGINNING YOGA CLASS (nr 002738482) znak zgłoszony w klasach 9 i 41 tj. odpowiednio dla produktów audio zawierających ćwiczenia jogi (klasa 9) oraz dla usług edukacyjnych i seminariów związanych z praktyką i filozofią jogi (klasa 41);
• BIKRAM´S YOGA COLLEGE OF INDIA (002738482) w klasach identycznych jak w przypadku znaku BIKRAM’S BEGINNING YOGA CLASS (nr 002738482) tj. w klasie 9 i 41, a dodatkowo w klasie 25 tj. w klasyfikacji towarowej dla ubrań, w tym w szczególności koszul, kapeluszy i bluz;
• BIKRAM YOGA (nr 002738524) zgłoszony dla wskazanych wyżej usług z klasy 41.

Bikram Choudhury podjął starania, by znaki towarowe stworzone w ramach jego marki osobistej chronione były również poza terytorium Unii Europejskiej. W ramach tego działania Bikram Choudhury 7 marca 2016 r. w United States Patent and Trademark Office (USPTO) zgłosił w klasach 41 i 16, tj. w klasie towarowej dla książek, artykułów i seminariów dotyczących psychologii i rozwoju osobistego słowny znak towarowy BIKRAM VOCAL YOGA (nr 86849930). Jak wynika jednak z bazy USPTO zgłoszenie nie zostało uwzględnione z uwagi na niepodjęcie działań przez zgłaszającego na wniosek urzędu.

BIBIKRAM VOCAL YOGA nie był jedynym zgłoszonym na rzecz Bikrama Choudhury na terytorium Stanów Zjednoczonych znakiem towarowym. Bikram Choudhury w USPTO zgłosił również następujące znaki: BIKRAM’S YOGA COLLEGE OF INDIA (nr 86630113 oraz nr 76397450), BIKRAM YOGA (nr 76378915), BIKRAM HOT YOGA (nr 78156037). Obecnie znaki te nie są jednak objęte ochroną na terytorium USA.

Co w praktyce oznacza rejestracja ww. oznaczeń? Mianowicie, że Bikramowi Choudhury, jako uprawnionemu z ich rejestracji, przysługuje monopol na korzystanie w sposób zarobkowy i zawodowy z zarejestrowanych znaków oraz możliwość ich licencjonowania. Z kolei biznesowo jest to równoznaczne z tym, że dla każdego instruktora jogi potencjalnie zainteresowanego otwarciem studia w oparciu o metodę Bikrama i posługiwania się zastrzeżoną na jego rzecz nazwą lub nazwami – powstaje konieczność uprzedniego uzyskania stosownej licencji na korzystanie ze znaku.

Dlaczego Bikram Yoga staje się Hot Yogą?

Pomimo podejmowanych przez Bikrama prób, by stworzyć elitarne środowisko praktyków Bikram Yogi, cień na działalność Bikrama rzucają już nie tylko doniesienia o braku możliwości uzyskania ochrony prawnoautorskiej na wykorzystywaną w Bikram Yoga metody, czy o jej skopiowaniu od swojego guru, ale również informacje o dopuszczaniu się przez Bikrama przypadków molestowania seksualnego. Imperium Bikrama zostało zbudowane również na innych kłamstwach, jak na przykład to, że Bikram rzekomo trzykrotnie zdobył mistrzostwa Indii w jodze, w czasach gdy, joga nie była nawet uznawana za profesjonalną dyscyplinę sportową.

Rysy na reputacji założyciela Bikram Yogi wywołały rozczarowanie wielu instruktorów, którzy decydowali się na zmiany nazw dla swoich praktyk z elementem „Bikram Yoga” na neutralną jak „Hot Yoga”. Ekscentryczna postawa, jak i ciążące na Bikramie zarzuty skłaniają do refleksji, czy jego dbałość o uzyskanie ochrony prawnoautorskej dla swojej metody, jak również o znaki towarowe, były wyłącznie przejawem budowania marki osobistej, czy też próbą bezprawnego wykorzystania cudzej własności intelektualnej.

Źródła:

1. He got away with it’: how the founder of Bikram yoga built an empire on abuse – Adrian Horton z dnia 20 listopada 2019 r., źródło: https://www.theguardian.com/film/2019/nov/20/bikram-choudhury-yoga-founder-abuse-netflix-documentary (dostęp: 19.05.2020);
2. He said he could do what he wanted: the scandal that rocked Bikram yoga – Richard Godwin z dnia 18 lutego 2017 r., źródło: https://www.theguardian.com/lifeandstyle/2017/feb/18/bikram-hot-yoga-scandal-choudhury-what-he-wanted (dostęp: 19.05.2020);
3. Wyrok United States District Courtfor the Central District of California z dnia 8 października 2015 r. wydany w sprawie BIKRAM’S YOGA COLLEGE OF INDIA vs. Evolution Yoga, źródło: https://law.justia.com/cases/federal/appellate-courts/ca9/13-55763/13-55763-2015-10-08.html (dostęp: 19.05.2020);
4. Bikram Choudhury sues donation-based New York yoga studio chain for copyright infringement. Do you think he has a case? – artykuł z dnia 5 grudnia 2011 r., źródło: https://www.yogajournal.com/yoga-101/bikram-sues-yoga-to-the-people (dostęp: 19.05.2020).

Źródło zdjęcia:

https://unsplash.com/photos/NTyBbu66_SI (dostęp: 19.05.2020).